طرح ساماندهی فعالیت‌ های پژوهشی در کشور

عنوان طرح : طرح ساماندهی فعالیت‌ های پژوهشی در کشور

مجری : مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور

چکیده :

یکی از وظایف وزارت عتف در حوزۀ پژوهش، تدوین برنامه‌‌های تحقیقاتی کشور است. تنظیم برنامه‌‌های تحقیقاتی به تعیین اولویت‌‌های پژوهشی بستگی دارد چرا که مدیریت حوزه‌‌های علمی، پژوهشی و فناوری و طراحی راهبردها و سیاست‌‌های مناسب، می‌‌بایست از هماهنگی و انسجام کامل برخوردار بوده و دستخوش عوارض نامطلوب تفکیک سازمانی وظایف نشود، علاوه بر این، بررسی تخصصی پژوهش‌‌های انجام‌‌گرفته زمینه‌‌ساز تعمق بیشتر و خدمت‌‌رسانی به توسعه علمی کشور نیز قرار می‌گیرد. ضرورت توجه به این موضوع باعث شده است که «طرح ساماندهی فعالیت‌‌های پژوهشی در کشور»، از سوی مرکز تحقیقات علمی‌‌ کشور به انجام برسد.شورای پژوهش علمی کشور، برای انجام مطلوب وطایف خود و کمک به توسعه تحقیقات در زمینه‌‌های تخصصی و بخش‌‌های علمی، دوزاده کمیسون بخشی را تشکیل داده است. کلیه وظایف شورای پژوهشی به عهده وزارت عتف است. تدوین این طرح مطالعاتی با انگیزۀ فراهم کردن زمینه‌‌های نظری، تجربی و روش‌‌شناختی برای سامان دادن به وظایف پژوهشی وزارت عتف و همچنین تعیین نیازها و چارچوب‌‌های اجرایی برای برنامه‌‌ریزی، حمایت، نظارت و ارزیابی فعالیت‌‌های پژوهشی صورت گرفته است.ساماندهی فعالیت‌‌های پژوهشی می‌‌باست بر اساس تجربیات قبلی به ویژه عملکردهای پژوهشی در برنامه اول و دوم توسعه و همچنین بر اساس انتظارات برنامه سوم توسعه صورت گیرد. سیاست‌‌های برنامه‌‌های اول و دوم توسعه برای سامان‌‌دهی پژوهشی عبارت بودند از: ایجاد نظام تحقیقاتی، عمومی کردن تحقیقات، توسعه تحقیقات، بکارگیری نتایج تحقیقات و سیاست‌‌های خاص منطقه‌‌ای.مستندات برنامه سوم مجموعه‌‌ای از مشکلات نهادی را همانند ایجاد نهادهای سیاستگذار و برنامه‌‌ریز، نهادهای حقوقی و قانونگذار، نهادهای آموزشی، نهادهای اطلاع‌‌رسانی، نهادهای اجرایی، نهادهای فرهنگی- ارتباطی و مشکلات بین‌‌المللی را شناسایی کرده است.علاوه بر آن، مشکلات عمده در ساختار نظام تحقیقاتی به شرح زیر شناسایی شد: تعدد مراکز تصمیم‌‌گیری، نبود ارتباط متقابل و منسجم بین عناصر و عوامل موجود در نظام تحقیقاتی کشور، عدم هماهنگی میان نهادهای تحقیقاتی، بنیادی، کاربردی و توسعه‌‌ای. این گونه مشکلات باعث ضعف در کاربرد نتایج، نبود و مراکز تحقیقاتی بنیادی می‌‌شوند.محورهای اصلی طرح عبارتند از مسائل مالی، مدیریت، نیروی انسانی، نظارت و ارزیابی، همکاری‌‌های ملی و بین‌‌المللی، قوانین و مقررات پژوهشی و مسائل اقتصاد. تدوین و اجرای طرح ساماندهی فعالیت‌‌های پژوهشی مستلزم تدابیر خاصی است. اهم آنها عبارتند از: تدوین پیش نویس اولیۀ طرح؛ تخصیص اعتبار اولیه؛ تشکیل شورای علمی طرح ساماندهی فعالیت‌‌های پژوهشی کشور؛ تدوین و ارائه طرح نهایی ساماندهی فعالیت‌‌ها؛ تخصیص اعتبار نهایی، تعیین مجریان، عقد قرارداد، تعیین ناظر، ارائه و تأیید گزارش و ارائه گزارش نهایی.در این مطالعه همچنین به طور مفصل به بررسی شرح خدمات ساماندهی فعالیت‌‌های پژوهشی نیز اشاره شده است. این شرح خدمات به ترتیب زیراند: بررسی تحول در ساختار نظام پیش از دانشگاه در کشور؛ بررسی چگونگی تحول و نهادینه شدن تحقیق در نظام آموزش عالی کشور و بسط روحیۀ پژوهش در فرهنگ عمومی کشور.از جمله موضوعات دیگر مربوط به طرح «مسائل نیروی انسانی»، «مدیریت مؤسسات پژوهشی»، «مسائل مالی بخش پژوهشی»، «قوانین و مقررات پژوهشی»، «مشارکت بخش خصوصی در تحقیقات» و «تجاری کردن نتایج تحقیقات» است که شرح خدمات هرکدام از آنها بیان شده است.در ادامه این طرح مطالعاتی، بر لزوم ارتباط پژوهش و فعالیت‌‌های پژوهشی با بخش‌‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی، مسائل مربوط به صادرات و واردات، نظام اطلاع‌‌رسانی در تحقیقات، همکاری‌‌های ملی و بین‌‌المللی، نظام نظارت و ارزیابی تحقیقات، آینده‌‌نگری در علوم و تحقیقات و ساختار تشکیلات وزارت و معاونت پژوهشی در ارتباط با تحقیقات علمی کشور نیز تأکید شده است.

منبع: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور

• فایل طرح :   دریافت فایل گزارش

گروه پژوهشی مطالعات آینده علم و فناوری - مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور

گروه پژوهشی مطالعات آینده علم و فناوری

این گروه در سال ۱۳۸۲ با عنوان گروه آینده‌اندیشی تصویب و فعالیت خود را آغاز نمود. در سال ۱۳۹۸ به گروه آینده‌پژوهی تغییر نام داد و نهایتاً در سال  ۱۳۹۹ تحت  عنوان «گروه مطالعات آینده علم و فناوری» مصوب و معرفی شد.

آینده‌پژوهی عبارت است از مجموعه‌ تلاش‌هایی که با استفاده از تجزیه‌وتحلیل منابع، الگوها و عوامل تغییر و یا ثبات، به تجسم آینده‌های بالقوه و برنامه‌ریزی برای آن‌ها می‌پردازد. آینده‌پژوهی منعکس می‌کند که چگونه از دل تغییرات در زمان حال واقعیت «فردا» تولد می‌یابد. از آینده‌پژوهی تحت عنوان «Futures Studies» یاد می‌شود. کاربرد کلمه جمع برای آینده،  به این دلیل ‌است که در این رشته علمی با بهره‌گیری از طیف وسیعی از روش‌ها و فنون بجای تصور «تنها یک آینده صلب و محتوم»، به چندین آینده متصور مبادرت می‌شود که از آن تحت عنوان آینده‌های بدیل یاد می‌گردد. این طیف متنوع از آینده‌ها، مخروطی از آینده‌های «ممکن»، باورپذیر، «محتمل» و «مطلوب» را شامل می‌شوند.

بنابراین آینده‌‌پژوهی علم و هنر کشف آینده و شکل بخشیدن به دنیای مطلوب فردا است. آینده‌‌پژوهی تنها یک علم صرف نیست، بلکه تلفیقی از علم و هنر است که بر مبنای روابط علت و معلولی به شناسایی و کشف آینده می‌پردازد. آینده‌پژوهی بر این باور است که آینده از تعامل چهار عامل اصلی روندها، رویدادها، تصاویر و اقدامات شکل می‌گیرد و اقدامات امروز ما انسان‌ها در مقام کنشگران فعال در فضای اجتماعی که در آن زیست می‌کنیم؛ اصلی‌ترین عنصر آینده‌ساز است.

شناخت مبتنی بر روندهای گذشته، شناسایی سیگنال‌های (نشانک‌های) تغییرات کنونی که منجر به ایجاد وضعیت‌های محتمل و قابل رخ دادن در آینده می‌شود و بالاخره شکل بخشیدن به دنیای مطلوب فردا؛ سطوح سه‌گانه ادراک در این رشته علمی است. امروزه دانش آینده‌پژوهی، از پیش‌بینی و مکاشفه صرف در آینده به رویکرد شکل بخشیدن به آینده مطلوب جوامع تأکید دارد. بنابراین به‌درستی می‌توان از آینده‌پژوهی تحت عنوان «علم و فناوری مهندسی هوشمند آینده» یادکرد.

با این مقدمه می‌توان طیف وسیعی از موضوعات را در حوزه آینده‌پژوهی مطرح کرد که متناسب با حوزه فعالیت سازمان‌ها  بسیار وسیع و گسترده خواهد بود.  اهداف گروه شامل موارد زیر است:

• بررسی نظریه‌های علمی، مبانی فلسفی، جامعه‌شناختی، روش‌شناسی، علمی و فناورانه آینده‌پژوهی؛
• آینده‌پژوهی در اسناد بالادستی همچون سند چشم‌انداز نظام جمهوری اسلامی ایران؛
• نیازسنجی و اولویت‌گذاری تحقیقات کلان کشور مبتنی بر نگاه به آینده؛
• آینده‌پژوهی علم، فناوری و نوآوری در وزارت عتف؛
• بررسی دستاوردهای نهادهای بین‌المللی در حوزه آینده‌پژوهی و توسعه آن در کشور؛
• ارائه الگوی آینده‌پژوهی اسلامی- ایرانی؛
• برگزاری انواع نشست‌های تخصصی و سمینارهای آموزشی؛
• تهیه گزارش‌های تحقیقاتی و تحلیلی در زمینه آینده‌پژوهی و انتشار آن؛
• انتشار آثار فاخر حوزه آینده‌پژوهی در قالب تألیف، ترجمه یا گردآوری برای جامعه علمی مخاطب آینده‌پژوهی.

محورهای اصلی پژوهشی گروه

1. آینده‌پژوهی در حوزه سیاست‌گذاری علم، فناوری و نوآوری؛
2. آینده‌نگاری راهبردی در حوزه‌های مرتبط با سیاست‌گذاری علم، فناوری و نوآوری؛
3. مطالعات آینده‌پژوهانه در حوزه آب و مقوله بحران خشک‌سالی؛
4. مطالعات آینده‌پژوهانه در حوزه‌های گوناگون انرژی؛
5. مطالعات آینده‌پژوهانه در حوزه فناوری ارتباطات و اطلاعات (فاوا).

اعضای هیئت علمی گروه پژوهشی مطالعات آینده علم و فناوری، در پایگاه ذیل آمده است :

مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور