پژوهش لرستان

استان لرستان از جمله مناطق فرشبافی کشور است که مامن تعداد قابل توجهی بافنده زبر دست و خوش ذوق است که در جهت به گردش در آوردن چرخ اقتصادی استان و کشور در کارگاهها و منازل مشغول کار می باشند.

فرش های اصیل منطقه لرستان از نظر دسته بندی در گروه فرشهای روستایی و عشایری قرار دارند اما از اوایل دهه هفتاد که جهاد سازندگی متولی فرش کشور گردید، جابجا بافی نقشه در کل جغرافیای فرش ایران رواج پیدا نمود. در لرستان نیز که تا آن زمان تولید فرش های بومی کاملا رواج داشت، با ورود نقشه سایر استان ها بطور کاملا گسترده و فراگیر و تشویق بافندگان به تولید سبک متفاوتی از قالی(قالی های شهری)، بافت فرش های اصیل و با کیفیت منطقه به مرور رونق خود را از دست داد و تولید فرش سایر مناطق قالیبافی کشور در جای جای لرستان با نام و برند استانهای دیگر مرسوم گردید و تا به امروز نیز ادامه دارد.

در این پژوهش تلاش مجری و تیم اجرایی بر آن بوده است که با سرلوحه قرار دادن موضوع حفظ و اشاعه هویت فرهنگی هنری دستبافته های لرستان به عنوان بخش مهمی از سرمایه معنوی قوم لر به طراحی و ارائه پنج نقشه فرش با رویکرد احیاء و نوآوری در حوزه طرح، رنگ و ابعاد مطابق با نیاز بازار ارائه نماید.

در فاز اول پروژه مطالعات کتابخانه ای و فاز دوم پروژه، پژوهش میدانی انجام گرفت و تمامی اطلاعات حوزه قالی و دستبافته های منطقه جمع آوری گردید. در مرحله بعد وفاز سوم، طی جلسات مکرر و پیوسته با مشاور پروژه جناب استاد علی خلیقی، تمامی اطلاعات و تصاویر جمع آوری شده از نظر فرمت کلی طرح های قالی لرستان، قوی بودن ساختار طرح ها، غنای نقوش، پیشینه و قدمت هر یک از نقوش و قابلیت استفاده آنها در طرح های جدید مورد بررسی و آنالیز قرار گرفتند. با مشاوره های تخصصی و کارشناسانه ی مشاور پروژه و چند تن از اساتید خبره در حوزه های مختلف تولید، صادرات و مدیریت فروش فرش و بررسی وضعیت فعلی بازار فرش ایران در خصوص رنگ بندی های قابل استفاده در نقشه ها، تصمیم نهایی گرفته شد و نهایتا فاز طراحی نقشه ها آغاز گردید. تمامی مراحل طراحی نقشه ها شامل تعیین مشخصات فنی، طراحی اتودهای اولیه نقشه ها، طراحی جزئیات نقشه ها ، رنگ آمیزی و نقطه گذاری طرح ها گام به گام با همفکری و تایید مشاور پروژه انجام گردیده است. اتودهای اولیه نقشه ها بر روی کاغذ طراحی شدند و پس از تایید نهایی، طراحی نقشه ها با استفاده از نرم افزار تخصصی طراحی فرش "بوریا" و فتوشاپ انجام گرفت و موتیف های اصیل فرش لرستان در تلفیقی نوآورانه با اشکالی از مفرغ های لرستان با رجشمار ۳۵ و ابعاد ۱۵۰×200 سانتیمتر طراحی شده اند. تعداد رنگهای بکار رفته در این نقشه ها حداقل ۱۱ و حداکثر ۱۴ رنگ می باشد.

نهایتا پس از اتمام طراحی نقشه ها طی جلسه ای متشکل از ریاست سازمان صمت استان، رئیس اداره فرش استان، رئیس اتحادیه تعاونی های روستایی فرش استان، طراحان، تولید کنندگان، پیشکسوتان و خبرگان فرش استان در سازمان صنعت معدن و تجارت استان لرستان، طرح ها ارائه و تایید گردید و با طی نمودن روند قانونی، ثبت مالکیت معنوی پنج نقشه فرش لرستان برای اولین بار با موفقیت انجام شد.

طرح شیخ قربانی

طرح شیخ قربانی از طرح های اصیل لرستان است که در منطقه اشترینان رواج داشته اما امروزه تولید آن مرسوم نمی باشد ، طرح چنار نیز از طرح های قدیمی و منسوخ شده شهرستان بروجرد است. در نمونه قالی های قدیمی بافندگان با الگو برداری از پشت قالی های مشابه اقدام به بافت این طرح می نمودند. طرح های نامبرده در گروه طرح های واگیره ای قرار دارند . طرح شیخ قربانی عموما با لچک هایی مثلثی شکل و ندرتا بدون لچک بافته می شده است. در طراحی نقشه جدید که واگیره ای سر هم سوار می باشد از دو نمونه از مفرغ های لرستان الهام گرفته شده است . نماد درخت و چشم زخم در این طرح براساس انواع رایج در منطقه لرستان در این نقشه طراحی گردیده است.

طرح حوزی سماوری

از دیرباز طرح های لچک ترنج از انواع طرح های مورد علاقه بافندگان بومی استان لرستان بوده اند. طرح سماوری از جمله طرح های پر رونق قالیبافی لرستان و متاثر از صنعت سماور سازی شهرستان بروجرد بوده است. در این طرح ،ترنج شبیه سماور بزرگی نقش شده که از وسط حالت قرینه پیدا نموده و بخش اعظم زمینه را به خود اختصاص داده است. در طراحی نقشه دوم از چهارچوب کلی نقشه های سماوری لرستان الهام گرفته شده که ترنج میانی با نقش کرژلنگ (خرچنگ) طراحی شده است. کله مرغی – بته سواستیکا درخت سرو و سه نمونه از مفرغ های لرستان نقوش بارز این طرح می باشند.

طرح فلک الافلاک

نقشه سماوری قاعد طاهر با ترنج مربع از جمله طرح های رایج استان لرستان در دهه های گذشته بوده که در حال حاضر تولید نمی شود. در طراحی نقشه سوم از فرم کلی نقشه سماوری قاعد طاهر الهام گرفته شده است. نقش سواستیکا و مفرغ های لرستان ،درخت سرو و کاج از جمله نقوش بکار رفته در این طرح می باشند. همچنین انواع گل های گرد و رزت بر روی مفرغ های لرستان به وفور نقش شده است به همین دلیل در این طرح از نقش دایره ی خورشید مانند به طور خاص مورد تاکید و استفاده قرار گرفته است.

طرح چهار بُرِه

طرح های واگیره ای مانند هراتی از جمله طرح های فراگیر و مورد پسند بافندگان مناطق مختلف ایران و لرستان می باشد. طرح های ریز ماهی، علمدار و گنجشکی ملمی جان از جمله طرح های رایج و مطرح در لرستان بوده اند که امروزه بافته نمی شوند. از ریشه یابی تاریخی طرح علمدار می توان به این نتیجه رسید که طرح علمدار در واقع همان طرح معروف هراتی است که در این منطقه با خلاقیت و ذهنیت بافنده چنین حالتی را به خود گرفته است. طرح گنجشکی نیز دارای نقشه تکراری (واگیره ای) است واگیره ها توری هایی می باشند که به وسیله گل برگها در اندازه های مختلف به یکدیگر مرتبط شده اند. طرح های نامبرده ومفرغ های لرستان الهام بخش طراح در طراحی نقشه چهارم بوده اند.

طرح حوضی نجفوند

در استان لرستان طرح های ترنجی روستایی-عشایری بسیار رایج بوده و بخش عمده تولیدات مناطق مختلف قالیباف در استان را به خود اختصاص می داده است. اندازه و فرم لچک و ترنج در طرح های لری بسیار متنوع و متغییر است. در گروهی از قالیهای لرستان ترنج زمینه را در بر گرفته و شکل دهنده لچک ها نیز می باشد. این طرح ها علیرغم سادگی از زیبایی خاصی برخوردار هستند. قالی های سکوندی و بالاگریوه دو نمونه اصیل از این قبیل طرح ها را دارا می باشند. در طراحی نقشه حوضی نجفوند، فرش های فوق و مفرغ های ذیل الهام بخش طراح بوده اند.

پژوهش : رضوان هخامنش

اطلاعات بیشتر:

مجموعه: خوشه فرش دستباف 

طرحهای فرش دستباف به تفکیک مناطق مختلف لرستان