گروه پژوهشی مطالعات آینده علم و فناوری - مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور

گروه پژوهشی مطالعات آینده علم و فناوری

این گروه در سال ۱۳۸۲ با عنوان گروه آینده‌اندیشی تصویب و فعالیت خود را آغاز نمود. در سال ۱۳۹۸ به گروه آینده‌پژوهی تغییر نام داد و نهایتاً در سال  ۱۳۹۹ تحت  عنوان «گروه مطالعات آینده علم و فناوری» مصوب و معرفی شد.

آینده‌پژوهی عبارت است از مجموعه‌ تلاش‌هایی که با استفاده از تجزیه‌وتحلیل منابع، الگوها و عوامل تغییر و یا ثبات، به تجسم آینده‌های بالقوه و برنامه‌ریزی برای آن‌ها می‌پردازد. آینده‌پژوهی منعکس می‌کند که چگونه از دل تغییرات در زمان حال واقعیت «فردا» تولد می‌یابد. از آینده‌پژوهی تحت عنوان «Futures Studies» یاد می‌شود. کاربرد کلمه جمع برای آینده،  به این دلیل ‌است که در این رشته علمی با بهره‌گیری از طیف وسیعی از روش‌ها و فنون بجای تصور «تنها یک آینده صلب و محتوم»، به چندین آینده متصور مبادرت می‌شود که از آن تحت عنوان آینده‌های بدیل یاد می‌گردد. این طیف متنوع از آینده‌ها، مخروطی از آینده‌های «ممکن»، باورپذیر، «محتمل» و «مطلوب» را شامل می‌شوند.

بنابراین آینده‌‌پژوهی علم و هنر کشف آینده و شکل بخشیدن به دنیای مطلوب فردا است. آینده‌‌پژوهی تنها یک علم صرف نیست، بلکه تلفیقی از علم و هنر است که بر مبنای روابط علت و معلولی به شناسایی و کشف آینده می‌پردازد. آینده‌پژوهی بر این باور است که آینده از تعامل چهار عامل اصلی روندها، رویدادها، تصاویر و اقدامات شکل می‌گیرد و اقدامات امروز ما انسان‌ها در مقام کنشگران فعال در فضای اجتماعی که در آن زیست می‌کنیم؛ اصلی‌ترین عنصر آینده‌ساز است.

شناخت مبتنی بر روندهای گذشته، شناسایی سیگنال‌های (نشانک‌های) تغییرات کنونی که منجر به ایجاد وضعیت‌های محتمل و قابل رخ دادن در آینده می‌شود و بالاخره شکل بخشیدن به دنیای مطلوب فردا؛ سطوح سه‌گانه ادراک در این رشته علمی است. امروزه دانش آینده‌پژوهی، از پیش‌بینی و مکاشفه صرف در آینده به رویکرد شکل بخشیدن به آینده مطلوب جوامع تأکید دارد. بنابراین به‌درستی می‌توان از آینده‌پژوهی تحت عنوان «علم و فناوری مهندسی هوشمند آینده» یادکرد.

با این مقدمه می‌توان طیف وسیعی از موضوعات را در حوزه آینده‌پژوهی مطرح کرد که متناسب با حوزه فعالیت سازمان‌ها  بسیار وسیع و گسترده خواهد بود.  اهداف گروه شامل موارد زیر است:

• بررسی نظریه‌های علمی، مبانی فلسفی، جامعه‌شناختی، روش‌شناسی، علمی و فناورانه آینده‌پژوهی؛
• آینده‌پژوهی در اسناد بالادستی همچون سند چشم‌انداز نظام جمهوری اسلامی ایران؛
• نیازسنجی و اولویت‌گذاری تحقیقات کلان کشور مبتنی بر نگاه به آینده؛
• آینده‌پژوهی علم، فناوری و نوآوری در وزارت عتف؛
• بررسی دستاوردهای نهادهای بین‌المللی در حوزه آینده‌پژوهی و توسعه آن در کشور؛
• ارائه الگوی آینده‌پژوهی اسلامی- ایرانی؛
• برگزاری انواع نشست‌های تخصصی و سمینارهای آموزشی؛
• تهیه گزارش‌های تحقیقاتی و تحلیلی در زمینه آینده‌پژوهی و انتشار آن؛
• انتشار آثار فاخر حوزه آینده‌پژوهی در قالب تألیف، ترجمه یا گردآوری برای جامعه علمی مخاطب آینده‌پژوهی.

محورهای اصلی پژوهشی گروه

1. آینده‌پژوهی در حوزه سیاست‌گذاری علم، فناوری و نوآوری؛
2. آینده‌نگاری راهبردی در حوزه‌های مرتبط با سیاست‌گذاری علم، فناوری و نوآوری؛
3. مطالعات آینده‌پژوهانه در حوزه آب و مقوله بحران خشک‌سالی؛
4. مطالعات آینده‌پژوهانه در حوزه‌های گوناگون انرژی؛
5. مطالعات آینده‌پژوهانه در حوزه فناوری ارتباطات و اطلاعات (فاوا).

اعضای هیئت علمی گروه پژوهشی مطالعات آینده علم و فناوری، در پایگاه ذیل آمده است :

مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور

اتفاقات اخیر جنگ ترکیبی بود نه صرفا اغتشاش خیابانی؛ ملت دشمن را واقعاً ناکام کرد

ایشان اتفاقات چند هفته اخیر را «جنگی ترکیبی» و نه صرفاً اغتشاشات خیابانی دانستند و خاطرنشان کردند: دشمن یعنی آمریکا، رژیم صهیونیستی، بعضی از قدرتهای موذی و خبیث اروپایی و برخی از گروهکها با همه امکانات به میدان آمدند و با استفاده از دستگاههای اطلاعاتی، رسانه‌ای و ظرفیت فضای مجازی، و بهره‌گیری از تجربیات گذشته در ایران و بعضی از کشورهای دیگر تلاش کردند به ملت ضربه بزنند. البته ملت به‌معنی واقعی در دهان بدخواهان زد و آنها را ناکام کرد.

رهبر معظم انقلاب اسلامی صبح امروز (چهارشنبه) در آستانه ۱۳ آبان روز ملی مبارزه با استکبار جهانی در دیدار پرشور صدها تن از دانش آموزان، ۱۳ آبان را تجسم شرارت‌های آمریکا و آسیب‌پذیری و امکان مغلوب شدن آن خواندند و با اشاره به دروغ وقیحانه و بی‌شرمانه آمریکایی‌ها در ابراز دلسوزی برای ملت ایران گفتند: در جنگ ترکیبی چند هفته اخیر، آمریکا، رژیم صهیونیستی بعضی از قدرت‌های موذی اروپا و برخی گروهک‌ها، همه امکانات خود را برای ضربه زدن به ملت ایران به میدان آوردند اما ملت به دهان بدخواهان زد و آنها را ناکام گذاشت.

فراخوان هشتمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت 1398

کنفرانس‌های سالانه مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، رویدادهاى هدفمندی هستند که به تولید دانش و هم‌افزایی علمی در مباحث مربوط به پیشرفت کمک خواهند کرد.

محورهای هشتمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، به شرح ذیل می‌باشند:

پیشران­‌های الگوی پیشرفت:

- مدل­‌های دستیابی به تدابیر  پیشران در الگوی پیشرفت

-  تحلیل و تبیین پیشران­‌های پیشرفت در شرایط کنونی ایران

- اولویت‌ بندی و برهه‌بندی تدابیر سند الگوی پیشرفت( زمان‌بندی اجرای تدابیر در گستره پنجاه ساله)

-  آغازگاه‌ها و نقاط عزیمت در تحقق الگوی پیشرفت (نهاد دولت، تعلیم و تربیت، فرهنگ، اقتصاد و...)

-  ایستگاه‌­های میانی و نقاط مرجع (اهداف کوتاه‌مدت و میان‌­مدت) برای دستیابی به افق در سند الگوی پیشرفت

- بررسی و ارزیابی رویکردهای سیاست‌گرا، اقتصادگرا، فرهنگ‌گرا و غیره در تبیین آغاز فرایند پیشرفت

-  نقش نظام باورها و ارزش‌ها در تحقق پیشرفت

 

چالش‌­های الگوی پیشرفت:

- موانع و چالش‌­های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی پیش­ روی اجرای سند الگوی پیشرفت

- چالش‌های ساختاری، سیستمی و نهادی در اجرای سند الگوی پیشرفت

- چالش‌ها و دشواری‌های گفتمان‌سازی الگوی پیشرفت در میان نخبگان و مردم

- محدودیت‌ها و چالش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی اجرای سند الگوی پیشرفت

- جهانی‌شدن و دشواری‌های پیش روی الگوی بومی پیشرفت

- ابهامات مفهومی و چالش‌های نظری و معرفتی در الگوی پیشرفت

الزامات تحقق الگوی پیشرفت:

 -  الزامات و بایسته‌­های حقوقی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجرایی تحقق سند الگوی پیشرفت

 -  طراحی الگوی تقسیم کار ملی برای تحقق سند الگوی پیشرفت

 -  تبیین و تشریح نقش ارکان نظام، دولت، مردم، رسانه­‌ها و تشکل­‌ها در تحقق الگوی پیشرفت

 -  بایسته­‌ها و شیوه‌­های گفتمان­‌سازی الگوی پیشرفت در سطوح مختلف

 -  تحلیل و تبیین رابطۀ الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت و سایر اسناد راهبردی کشور (سند چشم‌­انداز، سیاست‌­های کلی نظام، برنامه‌­های توسعه و...)

 -  چگونگی پرهیز از آفات و آسیب­‌های برنامه‌­های توسعۀ گذشتۀ کشور در اجرای سند الگوی پیشرفت

 -  الزامات، سازوکارها و روش‌­های نظارت و پایش تحقق سند الگوی پیشرفت

 -  الزامات، سازوکارها و روش­‌های به­‌روزرسانی و اصلاح سند الگوی پیشرفت

 -  مختصات سیاست خارجی زمینه‌­ساز تحقق سند الگوی پیشرفت

 -  بررسی تجربیات جهانی در پیاده‌­سازی برنامه‌­ها و چشم‌­اندازهای توسعه 

وبگاه اینترنتی هشتمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت

پوستر هشتمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت

تاریخ انتشار : 1397/08/06

آینده نگری در قرآن و احادیث

الف) قرآن

1.«إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ أَ لَیْسَ الصُّبْحُ بِقَرِیبٍ (هود:81) موعد آنان بامداد است؛ آیا بامداد نزدیک نیست؟

2.یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِما تَعْمَلُونَ(حشر:18) ای مؤمنان! از خدا پروا دارید، و هر کس از شما بنگرد که باری فردا چه چیز از پیش فرستاده است؛ تقوی پیشه سازید، که خدا به آنچه می کنید دانا است.

ب)حدیث

1.امام علی علیه السلام: (انسان خردمند) در امروز مراقب فردای خویش است، و از هم اکنون آنچه در پیش دارد می بیند.
2.امام علی علیه السلام: مؤمنان همان کسانی اند که دانستند چه در پیش دارند...
3.امام علی علیه السلام: هر که از پیش به استقبال کارها رود بینا می شود، و هر که به آنها پشت کند (و بدون آمادگی با آنها روبرو گردد) سرگردان می ماند.
4.امام علی علیه السلام: از آنچه می دانیم سود بر نمی گیریم؛ و آنچه نمی دانیم نمی پرسیم؛ و برای بلا و گرفتاری تا بر سرمان فرود نیاید چاره ای نمی اندیشیم!؟
5.امام علی علیه السلام: هر که از چاره سازی کار خویش فرو نشیند، سختیها و شداید او را بر سر پا خواهند کرد.
6.امام علی علیه السلام: هر که خود را از دسیسه ها و مکرها، پیش از کارگر افتادن، مصون نسازد، تأسف خوردن به هنگام کارگر افتادن سودیش نخواهد داد.
7.امام علی علیه السلام: چیزی که نمی دانی چه وقت به ناگهان گرفتار آن خواهی شد، لازم است پیش از وقت خود را برای روبرو شدن با آن آماده کنی.
8.امام علی علیه السلام: از رفتن به راهی که بیم گم شدن در آن می رود خودداری کن، زیرا که خودداری از وقوع در سرگردانی، بهتر است از اقدام به کارهای هولناک برای رهایی.
9.امام صادق علیه السلام - به مفضل: تو را به شش خصلت سفارش می کنم که به شیعیان برسانی، گفتم: ای آقای من! آنها کدام است؟ گفت: ادای امانت به آنکه تو را امین دانسته؛ و اینکه برای برادرت چیزی را بپسندی که برای خود می پسندی؛ و بدان که کارها پایان هایی دارد، پس، از عواقب کار برحذر باش؛ و بعضی کارها ناگهان می رسد، پس، مراقب آنها نیز باش؛ و از بالا رفتن بر کوهی که بالا رفتن آن آسان و پایین آمدن از آن دشوار است بپرهیز؛ و به برادرت وعده ای مده که نتوانی به آن وفا کنی.

پی نوشت:
مرکز اطلاع رسانی غدیر

آینده نگری در کلام امیرالمؤمنین (ع)

آینده نگری در کلام امام علی(ع)

آینده نگری (فتوریسم) یکی از موضوعات جذاب در زندگی بشری بوده و هست. و در این عرصه صاحبان فکر و خرد به قدر درک و فهم خود از اتفاقات آینده خبر می دهد. آینده نگری و اعجاز دومقوله جدای از هم می باشد. در اعجاز گوینده مطالبی عنوان می کندکه به صورت وحی در اختیار او قرار گرفته است اما پیشگویی و آینده نگری زائیده علم و تجربه شخص گوینده است. بزرگ مرد میدان عمل و سخن، امام علی(ع) در خطبه 229 نهج البلاغه نسبت به حوادث آینده مطالبی را بیان می فرماید که به نظر می رسد در جامعه ماشینی امروز می توان مصادیق بارزی را برای آن جست.

اسناد فرابخشی - اسناد بالادستی پژوهش و علم و فناوری

سیاست‌های کلی علم و فناوری

سند چشم­‌انداز بیست ساله افق 1404 

ابلاغیه سندچشم انداز

سیاست­های کلی اقتصاد مقاومتی

نقشه جامع علمی کشور

قانون برنامه پنجم توسعه

دریافت

مفاهیم و واژگان حوزه آینده نگاری و آینده پژوهی

آینده‌نگاری فرآیندی است نظام‌مند و برخوردار از روش‌شناسی علمی-عملیاتی، که با مشارکت گسترده خبرگان و فعالانِ علمی، صنعتی، فناوری، اقتصادی، اجتماعی و مدیران اجرایی و سیاست‌گذاران، تلاش دارد جهت‌گیری‌های کلان، اولویت‌ها و نقشه راه آینده میان‌مدت تا بلندمدت را در یک حوزه بخشی، فناوری یا یک مساله ملی تعیین نماید. بنابراین ضروری است سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی کشور، سیاست‌ها و برنامه‌های آینده خود را مبتنی بر رویکرد آینده‌نگاری تدوین نموده تا بتوانند به بهترین شیوه ممکن از ظرفیت خبرگانی داخلی و خارجی کشور، در فرآیندی مشارکتی بهره‌مند شوند. انجام آینده‌نگاری منافع زیر را به دنبال خواهد داشت:

توسعه ارتباطات: فرآیند آینده‌نگاری بگونه‌ای است که ارتباطات میان بازیگران و ذینفعان مختلف کشور را تقویت نموده و توسعه می‌دهد.

افزایش هماهنگی: فرآیند آینده‌نگاری موجب هماهنگی، نظم و انسجام بیشتر میان بازیگران کلیدی کشور می‌شود.

تمرکز بر آینده بلندمدت: با پیاده‌سازی فرآیند آینده‌نگاری در کشور، می‌توان به نحو موثرتری بر آینده بلندمدت این صنعت تمرکز نمود.

تقویت تعهد: مشارکت بازیگران و ذینفعان کشور در فرآیند آینده‌نگاری، نهایتا به تعهد این بازیگران و ذینفعان نسبت به نتایج بدست آمده منجر خواهد شد که این امر میزان اقتدار و دستیابی به نتایج و تحقق انتظارات را افزایش خواهد داد.

اجماع و خلق چشم‌انداز مشترک: شکل‌گیری اجماع نسبی بر روی نتایج بدست آمده از فرآیند آینده‌نگاری، موجب مشروعیت بخشیدن به نتایج حاصله خواهد شد.

تقویت درک و بینش راهبردی: مشارکت در فرآیند آینده‌نگاری و دستیابی به دیدگاه‌ها و بینش‌های مختلف بازیگران در حوزه‌های مختلف و ملاحظات و دانش تخصصی آنها، فراهم‌کننده درک و بینشی راهبردی نسبت به تحولات آینده خواهد بود که این امر بواسطه فرآیند مشارکتی آینده‌نگاری محقق می‌شود.

 در ادامه برخی از مفاهیم و واژگان حوزه آینده‌نگاری و آینده‌پژوهی تعریف می‌شوند.

دیدگاه های سه گانه درباره محرک های آینده نگاری

چکیده

آینده نگاری از دهه 90 با استقبال فراوانی در سطح جهانی روبه رو شد و بسیاری ازدولت ها و بخش خصوصی به انجام آینده نگاری رو آوردند. در یک تعریف روشن آینده نگاری را می توان گرد هم آوردن بازیگران کلیدی (بخش دولتی، خصوصی و دانشگاهی) عرصه علم و تکنولوژی برای ترسیم آینده های مطلوب و امکان پذیر، که موجب تلاش همان بازیگران برای تحقق چنین آینده ای می شود، دانست. تا کنون دلایل مختلفی برای علاقه مندی بخش عمومی و خصوصی را به انجام آینده نگاری یادآور شده اند. ما محرک های آینده نگاری را از دیدگاه بن مارتین، کینان و آتیلا هاواس بررسی می کنیم.

مقدمه
بشر از گذشته مایل به گمانه زنی و پیش بینی درباره آینده خود بوده است. شاید بتوان گفت که این کار به اندازه عمر بشر دیرینگی داشته باشد. در نیمه دوم سده بیستم فعالیت های پیش بینی، به شیوه ای علمی، منظم وحساب شده در حوزه تکنولوژی و مسایل اجتماعی، ابتدا از سوی دو کشور آمریکا و ژاپن، انجام شد و ازحدود دودهه پیش، دانش آینده نگاری بر مبنای همین تجربه ها و آگاهی ها بنا نهاده شد. در واقع تفاوت پیش بینی و آینده نگاری رامی توان به این صورت ساده توضیح داد که پیش بینی تمایل به استفاده از اطلاعات گذشته برای ترسیم آینده را دارد، در حالی که آینده نگاری تأکید خود را بر ترسیم آینده های مطلوب و امکان پذیر می گذارد. بعد از دو دهه، آینده نگاری به یکی از ابزارهای مهم سیاست گذاران، در تمامی حوزه ها، برای کمک به سیاست گذاری و تصمیم گیری تبدیل شده است. اروپا، آمریکا و ژاپن به طور گسترده ای از این ابزار برای جویا شدن نظرات متخصصان مختلف، نزدیک کردن دیدگاه های مختلف به یکدیگر، ایجاد اجماع و یا کسب نظر اکثریت استفاده کرده، برمبنای دانش و آگاهی کسب شده از این آینده نگاری ها، اقدام به تعیین چشم اندازها و سیاست گذاری می کنند. پس از انجام موفق آینده نگاری دراین کشورها، دولت های بسیار دیگری راه آنها را پیمودند. ما در این مقاله در پی پاسخ به این پرسش هستیم که: چرا آینده نگاری، در دنیای امروز با این همه رویکرد و علاقه مندی مواجه شده است؟

آینده نگاری
آینده نگاری را می توان به عنوان فرایندی سیستماتیک برای نگاه میان مدت تا بلند مدت به آینده علم، تکنولوژ ی ومسائل اجتماعی که منتج به سیاست گذاری در زمان حال می شود، دانست. بن مارتین آینده نگاری را به عنوان فرآیندی که شامل تلاش سیستماتیک برای نگاه به آینده بلند مدت علم، تکنولوژی، اقتصاد و سیاست، با هدف شناسایی حوزه های پژوهش استراتژیک و ایجاد تکنولوژی عام (ژنریک) که می توانند بیشترین منافع اقتصادی و اجتماعی را فراهم سازند تعریف کرده است. (Martin 2002). بر اساس تعریف بن مارتین، می توان به 5 جنبه مهم آینده نگاری اشاره کرد:
تلاش برای نگاه به آینده باید سیستماتیک باشد، تا بتوان آن را آینده نگاری نامید.

آینده نگری کلید تصمیمات بزرگ

---

«تدبیر و آینده نگری» از ویژگی های انسان های موفق است. این ویژگی، ضامن شفاف شدن ابهام های آینده است و تصمیمات آتی را رقم می زند.یادمان باشد، هیچ‌کس تمایل ندارد در هنگامی که زمستان فرامی‌رسد، یک ملخ باشد. احتمالاً اکثر شما داستان مورچه و ملخ را شنیده‌اند.

---

افراد دوراندیش در مقایسه با دیگران، تصویری شفاف تر از مسائل، رفتارها، واکنش ها و رویدادها دارند.
آینده نگری تقریباً معادل لفظ "تدبیر" در زبان عربی است. در اصطلاح آینده نگری یعنی گسترش افق دید خود و دیدن پشت پرده مسائل و هم چنین زمانی که شخص در آن است؛ یعنی در زمان حال، آینده را دیدن که نتیجه آن، چاره اندیشی برای رخدادهای احتمالی است. امام علی(علیه السلام) در بیان تعریف دوراندیشی می فرمایند: "الحزم، النظر فی العواقب ومشاورة ذوی العقول: دوراندیشی، نگاه کردن به عاقبت های کار و مشورت کردن با خردمندان است." (غررالحکم و درر الکلم، حدیث 1915)

 

روش های آینده نگری و آینده پژوهی

روش های آینده نگری و آینده پژوهی

حمید ضیایی پرور

شنبه, 09 دی 1391

آینده نگاری سند چشم انداز 20 ساله ایران می گوید، ایران اسلامی در افق 1404 کشوری است که در زمینه علم و فناوری و اقتصاد در منطقه آسیای جنوب غربی دارای رتبه اول خواهد بود.برای بسیاری از مردم این سوال مطرح است که اصولا چنین سند یا برنامه های درازمدتی بر چه اساسی نوشته و تدوین می شود؟ در ایران اسناد دیگری مانند برنامه های 5 ساله تدوین شده یا نقشه جامع علمی کشور در حال تدوین است. این اسناد چگونه افق آینده را برای کشور ترسیم می کند و چه ضمانت های اجرایی برای تحقق آن ها در ایران وجود دارد؟
برای پاسخ به این سوال باید به مفهوم مهمی به نام آینده نگری بپردازیم.

آینده نگری:
برخی فکر می کنند آینده نگری به معنی غیب گویی است و با چنین برداشتی افراد آینده نگر و نتایج فعالیت آ ن ها را مورد تمسخر قرار می دهند. در حالی که آینده نگری یعنی پیش از آن که رویدادی به وقوع بپیوندد یا سناریویی به واقعیت تبدیل شود، به آن واکنش نشان دهیم؛ یعنی «واکنش» پیش از وقوع رویداد، به عبارت دیگر آینده نگری یعنی واکنش به رویدادها پیش از واقعیت یافتن آن ها.
آینده نگری تلاشی سیستماتیک برای بررسی درازمدت آینده علم، فناوری، اقتصاد، محیط و جامعه به منظور شناسایی پدیده های نوظهور و حوزه های زیربنایی تحقیقات استراتژیک است که بیشترین منافع اقتصادی و اجتماعی را در برداشته باشد. بنابراین در جهان امروز، آینده پژوهی و آینده نگری یک ضرورت است. پیش بینی می شود که در هزاره سوم، زمینه برای مطالعات آینده پژوهانه افزایش یابد.