گروه پژوهشی مطالعات آینده علم و فناوری - مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور
گروه پژوهشی مطالعات آینده علم و فناوری
این گروه در سال ۱۳۸۲ با عنوان گروه آینده‌اندیشی تصویب و فعالیت خود را آغاز نمود. در سال ۱۳۹۸ به گروه آیندهپژوهی تغییر نام داد و نهایتاً در سال ۱۳۹۹ تحت عنوان «گروه مطالعات آینده علم و فناوری» مصوب و معرفی شد.
آیندهپژوهی عبارت است از مجموعه تلاش‌هایی که با استفاده از تجزیه‌وتحلیل منابع، الگوها و عوامل تغییر و یا ثبات، به تجسم آینده‌های بالقوه و برنامه‌ریزی برای آن‌ها می‌پردازد. آیندهپژوهی منعکس می‌کند که چگونه از دل تغییرات در زمان حال واقعیت «فردا» تولد می‌یابد. از آیندهپژوهی تحت عنوان «Futures Studies» یاد می‌شود. کاربرد کلمه جمع برای آینده، به این دلیل است که در این رشته علمی با بهره‌گیری از طیف وسیعی از روش‌ها و فنون بجای تصور «تنها یک آینده صلب و محتوم»، به چندین آینده متصور مبادرت می‌شود که از آن تحت عنوان آینده‌های بدیل یاد می‌گردد. این طیف متنوع از آینده‌ها، مخروطی از آینده‌های «ممکن»، باورپذیر، «محتمل» و «مطلوب» را شامل می‌شوند.
بنابراین آیندهپژوهی علم و هنر کشف آینده و شکل بخشیدن به دنیای مطلوب فردا است. آیندهپژوهی تنها یک علم صرف نیست، بلکه تلفیقی از علم و هنر است که بر مبنای روابط علت و معلولی به شناسایی و کشف آینده می‌پردازد. آیندهپژوهی بر این باور است که آینده از تعامل چهار عامل اصلی روندها، رویدادها، تصاویر و اقدامات شکل می‌گیرد و اقدامات امروز ما انسان‌ها در مقام کنشگران فعال در فضای اجتماعی که در آن زیست می‌کنیم؛ اصلی‌ترین عنصر آینده‌ساز است.
شناخت مبتنی بر روندهای گذشته، شناسایی سیگنال‌های (نشانک‌های) تغییرات کنونی که منجر به ایجاد وضعیت‌های محتمل و قابل رخ دادن در آینده می‌شود و بالاخره شکل بخشیدن به دنیای مطلوب فردا؛ سطوح سه‌گانه ادراک در این رشته علمی است. امروزه دانش آیندهپژوهی، از پیش‌بینی و مکاشفه صرف در آینده به رویکرد شکل بخشیدن به آینده مطلوب جوامع تأکید دارد. بنابراین به‌درستی می‌توان از آیندهپژوهی تحت عنوان «علم و فناوری مهندسی هوشمند آینده» یادکرد.
با این مقدمه می‌توان طیف وسیعی از موضوعات را در حوزه آیندهپژوهی مطرح کرد که متناسب با حوزه فعالیت سازمان‌ها بسیار وسیع و گسترده خواهد بود. اهداف گروه شامل موارد زیر است:
- بررسی نظریه‌های علمی، مبانی فلسفی، جامعه‌شناختی، روش‌شناسی، علمی و فناورانه آیندهپژوهی؛
- آیندهپژوهی در اسناد بالادستی همچون سند چشم‌انداز نظام جمهوری اسلامی ایران؛
- نیازسنجی و اولویت‌گذاری تحقیقات کلان کشور مبتنی بر نگاه به آینده؛
- آیندهپژوهی علم، فناوری و نوآوری در وزارت عتف؛
- بررسی دستاوردهای نهادهای بین‌المللی در حوزه آیندهپژوهی و توسعه آن در کشور؛
- ارائه الگوی آیندهپژوهی اسلامی- ایرانی؛
- برگزاری انواع نشست‌های تخصصی و سمینارهای آموزشی؛
- تهیه گزارش‌های تحقیقاتی و تحلیلی در زمینه آیندهپژوهی و انتشار آن؛
- انتشار آثار فاخر حوزه آیندهپژوهی در قالب تألیف، ترجمه یا گردآوری برای جامعه علمی مخاطب آیندهپژوهی.
محورهای اصلی پژوهشی گروه
- آیندهپژوهی در حوزه سیاست‌گذاری علم، فناوری و نوآوری؛
- آینده‌نگاری راهبردی در حوزه‌های مرتبط با سیاست‌گذاری علم، فناوری و نوآوری؛
- مطالعات آینده‌پژوهانه در حوزه آب و مقوله بحران خشک‌سالی؛
- مطالعات آینده‌پژوهانه در حوزه‌های گوناگون انرژی؛
- مطالعات آینده‌پژوهانه در حوزه فناوری ارتباطات و اطلاعات (فاوا).
اعضای هیئت علمی گروه پژوهشی مطالعات آینده علم و فناوری، در پایگاه ذیل آمده است :
