بسیج و آینده پژوهی

بسیج و آینده پژوهی

مقدمه

اولین تصوری که از اصطلاح «آینده پژوهی» در ذهن پدید می آید و خواننده گرامی را به پیش بینی وضع آینده، آینده سازی و آینده پژوهی معطوف می کند. تصور بعدی، اصطلاحاتی نظیر فراسوی، چشم انداز، آرمان خواهی و مطلوبیت است که ارتباط منطقی و گاه بسیار نزدیکی با تصورات اولیه دارد.

پیش بینی وضعیت آینده، کوششی است که از چند دهه قبل تاکنون مورد علاقه دانشمندان رشته های مختلف قرار گرفته است؛ زیرا همه می خواهند بدانند مطلوب چیست و چگونه می‌توان به آن دست یافت ؟ برای همین است که هر کس در زندگی وضعیتی را رسم می‌کند تا در آینده به آن برسد. این نکته هم در زندگی فردی و خانوادگی کاربرد دارد و هم در زندگی اجتماعی و سازمانی مورد توجه افراد یک گروه قرار می گیرد. آینده پژوهی به ما کمک می کند تا تهدیدات و آسیبهای احتمالی آینده را بشناسیم و از آن احتراز کنیم و از فرصتهای پیش رو استقبال و استفاده نمائیم.

بسیج و آینده پژوهی

برای ورود به آیندة بسیج، مناسب است اشاره ای به تکوین و سیر گذشته بسیج شود و از نوع مطالعه روند گرایی به آینده بسیج، نظری داشته باشیم.

نگاه امام خمینی (ره) به بسیج، نگاه آینده سازی است؛ زیرا در دوران ظلمت و سیاهی و در سرزمین غربت و در جمع محدودی از یاران خود ایدة تأسیس بسیج را در اندیشه انقلابی خود مستقر می کند. با ورود به ایران و در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی، بر این مطلب تأکید  می ورزد و در فرصت کوتاه به دست آمده از تهدید عینی، (ورود ناوگان آمریکا به آبهای خلیج  فارس) دستور تشکیل آن را صادر می کند که با اقبال عمومی جوانان روبرومی‌شود.

دهه اول عمر بسیج، دهة تولید فرهنگ و تفکر بسیجی بود که در مدت جنگ هشت ساله تکوین یافت. نبود چشم انداز بسیج در دوره زمانی پس از جنگ که الزاماً می بایست در دوره جنگ پیش بینی می شد، موجب گردید با پذیرش قطعنامه 598 و اعلام آتش بس، فضای روانی – اجتماعی جامعة پس از جنگ، ضرورت بسیج را به خوبی احساس نکند. در نتیجه دوره گذار بسیج، دوره ای طولانی (حدود نیم دهه) را سپری کرد. آینده پژوهی واقع بینانة مقام معظم رهبری باعث شد در نیمه بعدی دهه دوم (73 الی 77)، استراتژی نظامی را رها ساخته و بسیج اجتماعی را به عنوان استراتژی حاکم و مطلوب رواج دهد. (سیرتکوین بسیج، 1381).

با نگاه به گذشتة بسیج، ضرورت آینده پژوهی بسیج روشن می شود. حقیقت این است آنچه در نیمه دوم دهه دوم و نیمه اول دهه سوم در بسیج ایران اتفاق افتاد، رویکرد نظری بسیج را به چالش کشید و با اندیشه ای نو در آستانه قالب دهی به بسیج جدید است.

آینده پژوهی مهدوی

آینده پژوهی مهدوی

توجه و نگاه به آینده و کاوش و کنکاش درباره آن به هر شکل جزء آینده‌ شناسی قرار می‌ گیرد؛ چه این نگاه به نیت درک و فهم آینده باشد؛ چه جهت پیش ‌بینی و تعمیم یافته ‌ها؛ چه برنامه‌ریزی و سیاست ‌گذاری‌ های کلان و جزئی و چه بررسی و شناخت اندیشه ‌ها و دیدگاه‌ ها. اما لزوماً آینده پژوهی ـ به معنای مصطلح آن ـ محسوب نمی ‌شود. مهم ترین رکن«آینده‌پژوهی» درک و شناخت سامان‌ مند آینده و ترسیم و تصویر وضعیت ‌های ممکن و محتمل از آن و حرکت به سمت وضعیت مطلوب و مرجّح است. تصویر و ترسیم بشر از آینده، می ‌تواند متکی بر مؤلّفه‌ ها و انگاره‌ های مختلفی باشد؛ از جمله: حدس‌ ها و گمانه‌ زنی ‌های شخصی؛ پیش ‌بینی بر اساس قراین و شواهد مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی(برای زمان ‌های کو

تاه مدت و بلند مدت)؛ تجربیات تاریخی و الگوها، قوانین و سنّت‌ های مستخرج از تاریخ(عموماً مبتنی بر فلسفه نظری تاریخ)؛ رویکردهای تجربی مبتنی بر قوانین علمی (قوانین علّی و شرط و مشروط)؛ گمانه زنی ‌ها و خیال‌ پردازی ‌های ادبی، هنری، فلسفی و … (نویسندگان رمان‌های آینده‌نگر و«یتوپیا» نویسان و…)؛ آینده‌ نگری براساس ستاره ‌شناسی، اختربینی، طالع‌ بینی و اوضاع کواکب و … (عموماً بر پایه بعضی از الگوهای مکتوب و ثابت نشده)؛ آینده نگاری رمز گرایانه و رمّالانه و شاعرانه (مبتنی بر بعضی از فنون و علوم ابجد گونه و اعداد و … که به علت رمز آلودگی و دو پهلویی جاذبه خاصی دارد)؛ کشف مجهولات آینده براساس ریاضت ‌های روحی و توجهات و نگرش‌ های شهودی و …؛ آینده‌نگری براساس علم غیبی اولیا و صالحان (مکاشفه و شهود و …)؛ آینده‌ سازی براساس طرّاحی و برنامه ‌ریزی نهادها، مؤسسات و گروه‌ های ذی‌نفع(مبتنی بر تحلیل‌ ها و برداشت ‌های دانشمندان، نظریه ‌سازان و تحلیل‌ گران نظام بین ‌الملل)؛ احتمالات و پیش ‌بینی ‌های مدیریتی، صنعتی، زیست محیطی و …(مبتنی بر پیامدشناسی، پیشرفت‌ شناسی، هشدارگری و…)؛ پیش ‌گویی ‌های وحیانی(مبتنی بر کتاب ‌های آسمانی به خصوص قرآن و روایات معصومین). نگاه به آینده، پیشینه‌ای به فراخنای زندگی بشری دارد و«آینده‌نگری» مسیرها، مراحل و گذرگاه‌ های مختلفی را طی کرده و از گمانه ‌زنی، اختر بینی، یتوپیا نویسی، فلسفة نظری تاریخ و … به«آینده‌پژوهی» رسیده است.

چرا آینده‌ پژوهی ؟

چرا آینده‌ پژوهی ؟

دانستن درباره‌ی آینده همواره یکی از بزرگترین آرزوهای بشر بوده است. رمانها، نمایشنامه‌ها و در پی آنها فیلمهای زیادی درباره‌ی آینده و اتفاقات آن نوشته‌اند که نشان‌دهنده‌ی این میل ذاتی در انسان می‌باشند. جالب است بدانید یکی از کسانی که برای اولین بار سراغ آینده و آینده‌پژوهی رفت، اچ جی وِلز، رمان‌نویس مشهور انگلیسی بود که بسیاری از کارهای وی آینه‌ای رو به دنیای آینده هستند. "ماشین زمان"، "جهان آینده"، "جنگ دنیاها"، مرد نامرئی" و بسیاری از آثار دیگر وی همواره منعکس‌کننده‌ی دغدغه‌ی بشر درباره‌ی آنچه اتفاق خواهد افتاد، می‌باشند.
این دغدغه تنها به دنیای داستان‌گویی خلاصه نمی‌شد و ذهن بسیاری از فلاسفه‌ی مشهور نیز با این موضوع درگیری ناگسستنی داشت. برای نمونه کی‌یِر‌کگارد، فیلسوف مشهور دانمارکی قرن بیستم در جایی می‌گوید: زندگی را تنها می‌توان با نگاه به عقب درک کرد اما همیشه باید رو به آینده زندگی کرد. توماس فِرِی، آینده‌پژوه معروف نیز با بیان همین دغدغه، عنوان می‌کند که ما با اطلاعاتی که درباره‌ی گذشته داریم، آینده را می‌سازیم و این یعنی اینکه بسیاری از فرصتها و شانسها را از دست خواهیم داد.
اگر کمی فکر کنیم می‌بینیم که حق با فری است. ما همیشه آینده‌ی خود را با استفاده از اطلاعات گذشته می‌سازیم، اطلاعاتی که با گذشت زمان کارآیی و دقت خود را از دست می‌دهند چون کمتر اطلاعاتی را می‌توان یافت که این ویژگی را داشته باشند که در هر مکان و زمانی قابل استفاده باشند. این حقیقت، متفکرین را به فکر واداشت که به جای وابستگی کامل به گذشته برای دانستن درباره‌ی آینده، سراغ الگوهای جاری بروند و بر اساس آنها و پس از طی مراحل خاصی به پیش‌بینی آینده بپردازند. این فرایند آینده‌پژوهی نام دارد و در دنیای امروز از مباحث بسیار کلیدی و حساس محسوب می‌شود. اهمیت آینده‌پژوهی آنچنان زیاد است که مراکز بسیاری از جمله مرکز آینده‌پژوهی در بریتانیا، فدراسیون آینده‌پژوهی جهانی و دپارتمان آینده‌پژوهی در دانشگاه هاوایی به وجود آمده‌اند تا درباره‌ی آینده زودتر از موعد مقرر آن اطلاع یابند.