گروه پژوهشی مطالعات آینده علم و فناوری - مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور

گروه پژوهشی مطالعات آینده علم و فناوری

این گروه در سال ۱۳۸۲ با عنوان گروه آینده‌اندیشی تصویب و فعالیت خود را آغاز نمود. در سال ۱۳۹۸ به گروه آینده‌پژوهی تغییر نام داد و نهایتاً در سال  ۱۳۹۹ تحت  عنوان «گروه مطالعات آینده علم و فناوری» مصوب و معرفی شد.

آینده‌پژوهی عبارت است از مجموعه‌ تلاش‌هایی که با استفاده از تجزیه‌وتحلیل منابع، الگوها و عوامل تغییر و یا ثبات، به تجسم آینده‌های بالقوه و برنامه‌ریزی برای آن‌ها می‌پردازد. آینده‌پژوهی منعکس می‌کند که چگونه از دل تغییرات در زمان حال واقعیت «فردا» تولد می‌یابد. از آینده‌پژوهی تحت عنوان «Futures Studies» یاد می‌شود. کاربرد کلمه جمع برای آینده،  به این دلیل ‌است که در این رشته علمی با بهره‌گیری از طیف وسیعی از روش‌ها و فنون بجای تصور «تنها یک آینده صلب و محتوم»، به چندین آینده متصور مبادرت می‌شود که از آن تحت عنوان آینده‌های بدیل یاد می‌گردد. این طیف متنوع از آینده‌ها، مخروطی از آینده‌های «ممکن»، باورپذیر، «محتمل» و «مطلوب» را شامل می‌شوند.

بنابراین آینده‌‌پژوهی علم و هنر کشف آینده و شکل بخشیدن به دنیای مطلوب فردا است. آینده‌‌پژوهی تنها یک علم صرف نیست، بلکه تلفیقی از علم و هنر است که بر مبنای روابط علت و معلولی به شناسایی و کشف آینده می‌پردازد. آینده‌پژوهی بر این باور است که آینده از تعامل چهار عامل اصلی روندها، رویدادها، تصاویر و اقدامات شکل می‌گیرد و اقدامات امروز ما انسان‌ها در مقام کنشگران فعال در فضای اجتماعی که در آن زیست می‌کنیم؛ اصلی‌ترین عنصر آینده‌ساز است.

شناخت مبتنی بر روندهای گذشته، شناسایی سیگنال‌های (نشانک‌های) تغییرات کنونی که منجر به ایجاد وضعیت‌های محتمل و قابل رخ دادن در آینده می‌شود و بالاخره شکل بخشیدن به دنیای مطلوب فردا؛ سطوح سه‌گانه ادراک در این رشته علمی است. امروزه دانش آینده‌پژوهی، از پیش‌بینی و مکاشفه صرف در آینده به رویکرد شکل بخشیدن به آینده مطلوب جوامع تأکید دارد. بنابراین به‌درستی می‌توان از آینده‌پژوهی تحت عنوان «علم و فناوری مهندسی هوشمند آینده» یادکرد.

با این مقدمه می‌توان طیف وسیعی از موضوعات را در حوزه آینده‌پژوهی مطرح کرد که متناسب با حوزه فعالیت سازمان‌ها  بسیار وسیع و گسترده خواهد بود.  اهداف گروه شامل موارد زیر است:

• بررسی نظریه‌های علمی، مبانی فلسفی، جامعه‌شناختی، روش‌شناسی، علمی و فناورانه آینده‌پژوهی؛
• آینده‌پژوهی در اسناد بالادستی همچون سند چشم‌انداز نظام جمهوری اسلامی ایران؛
• نیازسنجی و اولویت‌گذاری تحقیقات کلان کشور مبتنی بر نگاه به آینده؛
• آینده‌پژوهی علم، فناوری و نوآوری در وزارت عتف؛
• بررسی دستاوردهای نهادهای بین‌المللی در حوزه آینده‌پژوهی و توسعه آن در کشور؛
• ارائه الگوی آینده‌پژوهی اسلامی- ایرانی؛
• برگزاری انواع نشست‌های تخصصی و سمینارهای آموزشی؛
• تهیه گزارش‌های تحقیقاتی و تحلیلی در زمینه آینده‌پژوهی و انتشار آن؛
• انتشار آثار فاخر حوزه آینده‌پژوهی در قالب تألیف، ترجمه یا گردآوری برای جامعه علمی مخاطب آینده‌پژوهی.

محورهای اصلی پژوهشی گروه

1. آینده‌پژوهی در حوزه سیاست‌گذاری علم، فناوری و نوآوری؛
2. آینده‌نگاری راهبردی در حوزه‌های مرتبط با سیاست‌گذاری علم، فناوری و نوآوری؛
3. مطالعات آینده‌پژوهانه در حوزه آب و مقوله بحران خشک‌سالی؛
4. مطالعات آینده‌پژوهانه در حوزه‌های گوناگون انرژی؛
5. مطالعات آینده‌پژوهانه در حوزه فناوری ارتباطات و اطلاعات (فاوا).

اعضای هیئت علمی گروه پژوهشی مطالعات آینده علم و فناوری، در پایگاه ذیل آمده است :

مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور

برگزاری کارگاههای تخصصی در هفته پژوهش و فناوری -استان لرستان

این دوره ها در روزهای مقرر با موفقیت برگزار گردید.

مطالب مرتبط با هفته پژوهش و فناوری

فراخوان هشتمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت 1398

کنفرانس‌های سالانه مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، رویدادهاى هدفمندی هستند که به تولید دانش و هم‌افزایی علمی در مباحث مربوط به پیشرفت کمک خواهند کرد.

محورهای هشتمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، به شرح ذیل می‌باشند:

پیشران­‌های الگوی پیشرفت:

- مدل­‌های دستیابی به تدابیر  پیشران در الگوی پیشرفت

-  تحلیل و تبیین پیشران­‌های پیشرفت در شرایط کنونی ایران

- اولویت‌ بندی و برهه‌بندی تدابیر سند الگوی پیشرفت( زمان‌بندی اجرای تدابیر در گستره پنجاه ساله)

-  آغازگاه‌ها و نقاط عزیمت در تحقق الگوی پیشرفت (نهاد دولت، تعلیم و تربیت، فرهنگ، اقتصاد و...)

-  ایستگاه‌­های میانی و نقاط مرجع (اهداف کوتاه‌مدت و میان‌­مدت) برای دستیابی به افق در سند الگوی پیشرفت

- بررسی و ارزیابی رویکردهای سیاست‌گرا، اقتصادگرا، فرهنگ‌گرا و غیره در تبیین آغاز فرایند پیشرفت

-  نقش نظام باورها و ارزش‌ها در تحقق پیشرفت

 

چالش‌­های الگوی پیشرفت:

- موانع و چالش‌­های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی پیش­ روی اجرای سند الگوی پیشرفت

- چالش‌های ساختاری، سیستمی و نهادی در اجرای سند الگوی پیشرفت

- چالش‌ها و دشواری‌های گفتمان‌سازی الگوی پیشرفت در میان نخبگان و مردم

- محدودیت‌ها و چالش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی اجرای سند الگوی پیشرفت

- جهانی‌شدن و دشواری‌های پیش روی الگوی بومی پیشرفت

- ابهامات مفهومی و چالش‌های نظری و معرفتی در الگوی پیشرفت

الزامات تحقق الگوی پیشرفت:

 -  الزامات و بایسته‌­های حقوقی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجرایی تحقق سند الگوی پیشرفت

 -  طراحی الگوی تقسیم کار ملی برای تحقق سند الگوی پیشرفت

 -  تبیین و تشریح نقش ارکان نظام، دولت، مردم، رسانه­‌ها و تشکل­‌ها در تحقق الگوی پیشرفت

 -  بایسته­‌ها و شیوه‌­های گفتمان­‌سازی الگوی پیشرفت در سطوح مختلف

 -  تحلیل و تبیین رابطۀ الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت و سایر اسناد راهبردی کشور (سند چشم‌­انداز، سیاست‌­های کلی نظام، برنامه‌­های توسعه و...)

 -  چگونگی پرهیز از آفات و آسیب­‌های برنامه‌­های توسعۀ گذشتۀ کشور در اجرای سند الگوی پیشرفت

 -  الزامات، سازوکارها و روش‌­های نظارت و پایش تحقق سند الگوی پیشرفت

 -  الزامات، سازوکارها و روش­‌های به­‌روزرسانی و اصلاح سند الگوی پیشرفت

 -  مختصات سیاست خارجی زمینه‌­ساز تحقق سند الگوی پیشرفت

 -  بررسی تجربیات جهانی در پیاده‌­سازی برنامه‌­ها و چشم‌­اندازهای توسعه 

وبگاه اینترنتی هشتمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت

پوستر هشتمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت

تاریخ انتشار : 1397/08/06

آینده نگری در کلام امیرالمؤمنین (ع)

آینده نگری در کلام امام علی(ع)

آینده نگری (فتوریسم) یکی از موضوعات جذاب در زندگی بشری بوده و هست. و در این عرصه صاحبان فکر و خرد به قدر درک و فهم خود از اتفاقات آینده خبر می دهد. آینده نگری و اعجاز دومقوله جدای از هم می باشد. در اعجاز گوینده مطالبی عنوان می کندکه به صورت وحی در اختیار او قرار گرفته است اما پیشگویی و آینده نگری زائیده علم و تجربه شخص گوینده است. بزرگ مرد میدان عمل و سخن، امام علی(ع) در خطبه 229 نهج البلاغه نسبت به حوادث آینده مطالبی را بیان می فرماید که به نظر می رسد در جامعه ماشینی امروز می توان مصادیق بارزی را برای آن جست.

مفاهیم و واژگان حوزه آینده نگاری و آینده پژوهی

آینده‌نگاری فرآیندی است نظام‌مند و برخوردار از روش‌شناسی علمی-عملیاتی، که با مشارکت گسترده خبرگان و فعالانِ علمی، صنعتی، فناوری، اقتصادی، اجتماعی و مدیران اجرایی و سیاست‌گذاران، تلاش دارد جهت‌گیری‌های کلان، اولویت‌ها و نقشه راه آینده میان‌مدت تا بلندمدت را در یک حوزه بخشی، فناوری یا یک مساله ملی تعیین نماید. بنابراین ضروری است سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی کشور، سیاست‌ها و برنامه‌های آینده خود را مبتنی بر رویکرد آینده‌نگاری تدوین نموده تا بتوانند به بهترین شیوه ممکن از ظرفیت خبرگانی داخلی و خارجی کشور، در فرآیندی مشارکتی بهره‌مند شوند. انجام آینده‌نگاری منافع زیر را به دنبال خواهد داشت:

توسعه ارتباطات: فرآیند آینده‌نگاری بگونه‌ای است که ارتباطات میان بازیگران و ذینفعان مختلف کشور را تقویت نموده و توسعه می‌دهد.

افزایش هماهنگی: فرآیند آینده‌نگاری موجب هماهنگی، نظم و انسجام بیشتر میان بازیگران کلیدی کشور می‌شود.

تمرکز بر آینده بلندمدت: با پیاده‌سازی فرآیند آینده‌نگاری در کشور، می‌توان به نحو موثرتری بر آینده بلندمدت این صنعت تمرکز نمود.

تقویت تعهد: مشارکت بازیگران و ذینفعان کشور در فرآیند آینده‌نگاری، نهایتا به تعهد این بازیگران و ذینفعان نسبت به نتایج بدست آمده منجر خواهد شد که این امر میزان اقتدار و دستیابی به نتایج و تحقق انتظارات را افزایش خواهد داد.

اجماع و خلق چشم‌انداز مشترک: شکل‌گیری اجماع نسبی بر روی نتایج بدست آمده از فرآیند آینده‌نگاری، موجب مشروعیت بخشیدن به نتایج حاصله خواهد شد.

تقویت درک و بینش راهبردی: مشارکت در فرآیند آینده‌نگاری و دستیابی به دیدگاه‌ها و بینش‌های مختلف بازیگران در حوزه‌های مختلف و ملاحظات و دانش تخصصی آنها، فراهم‌کننده درک و بینشی راهبردی نسبت به تحولات آینده خواهد بود که این امر بواسطه فرآیند مشارکتی آینده‌نگاری محقق می‌شود.

 در ادامه برخی از مفاهیم و واژگان حوزه آینده‌نگاری و آینده‌پژوهی تعریف می‌شوند.

دیدگاه های سه گانه درباره محرک های آینده نگاری

چکیده

آینده نگاری از دهه 90 با استقبال فراوانی در سطح جهانی روبه رو شد و بسیاری ازدولت ها و بخش خصوصی به انجام آینده نگاری رو آوردند. در یک تعریف روشن آینده نگاری را می توان گرد هم آوردن بازیگران کلیدی (بخش دولتی، خصوصی و دانشگاهی) عرصه علم و تکنولوژی برای ترسیم آینده های مطلوب و امکان پذیر، که موجب تلاش همان بازیگران برای تحقق چنین آینده ای می شود، دانست. تا کنون دلایل مختلفی برای علاقه مندی بخش عمومی و خصوصی را به انجام آینده نگاری یادآور شده اند. ما محرک های آینده نگاری را از دیدگاه بن مارتین، کینان و آتیلا هاواس بررسی می کنیم.

مقدمه
بشر از گذشته مایل به گمانه زنی و پیش بینی درباره آینده خود بوده است. شاید بتوان گفت که این کار به اندازه عمر بشر دیرینگی داشته باشد. در نیمه دوم سده بیستم فعالیت های پیش بینی، به شیوه ای علمی، منظم وحساب شده در حوزه تکنولوژی و مسایل اجتماعی، ابتدا از سوی دو کشور آمریکا و ژاپن، انجام شد و ازحدود دودهه پیش، دانش آینده نگاری بر مبنای همین تجربه ها و آگاهی ها بنا نهاده شد. در واقع تفاوت پیش بینی و آینده نگاری رامی توان به این صورت ساده توضیح داد که پیش بینی تمایل به استفاده از اطلاعات گذشته برای ترسیم آینده را دارد، در حالی که آینده نگاری تأکید خود را بر ترسیم آینده های مطلوب و امکان پذیر می گذارد. بعد از دو دهه، آینده نگاری به یکی از ابزارهای مهم سیاست گذاران، در تمامی حوزه ها، برای کمک به سیاست گذاری و تصمیم گیری تبدیل شده است. اروپا، آمریکا و ژاپن به طور گسترده ای از این ابزار برای جویا شدن نظرات متخصصان مختلف، نزدیک کردن دیدگاه های مختلف به یکدیگر، ایجاد اجماع و یا کسب نظر اکثریت استفاده کرده، برمبنای دانش و آگاهی کسب شده از این آینده نگاری ها، اقدام به تعیین چشم اندازها و سیاست گذاری می کنند. پس از انجام موفق آینده نگاری دراین کشورها، دولت های بسیار دیگری راه آنها را پیمودند. ما در این مقاله در پی پاسخ به این پرسش هستیم که: چرا آینده نگاری، در دنیای امروز با این همه رویکرد و علاقه مندی مواجه شده است؟

آینده نگاری
آینده نگاری را می توان به عنوان فرایندی سیستماتیک برای نگاه میان مدت تا بلند مدت به آینده علم، تکنولوژ ی ومسائل اجتماعی که منتج به سیاست گذاری در زمان حال می شود، دانست. بن مارتین آینده نگاری را به عنوان فرآیندی که شامل تلاش سیستماتیک برای نگاه به آینده بلند مدت علم، تکنولوژی، اقتصاد و سیاست، با هدف شناسایی حوزه های پژوهش استراتژیک و ایجاد تکنولوژی عام (ژنریک) که می توانند بیشترین منافع اقتصادی و اجتماعی را فراهم سازند تعریف کرده است. (Martin 2002). بر اساس تعریف بن مارتین، می توان به 5 جنبه مهم آینده نگاری اشاره کرد:
تلاش برای نگاه به آینده باید سیستماتیک باشد، تا بتوان آن را آینده نگاری نامید.

بدون تردید دست انتقام الهی گریبان سیاستمداران سعودی را خواهد گرفت

رهبر معظم انقلاب اسلامی با محکومیت شدید قتل عالم مؤمن و مظلوم شیخ نمر؛

انتقاد شدید از سکوت و حمایت مدعیان آزادی و حقوق بشر از جنایات رژیم سعودی/ دنیا باید احساس مسئولیت کند.(۱۳۹۴/۱۰/۱۳ - ۰۹:۱۳)  

 

 □ عکس  □ صوت و فیلم  □ نسخه چاپی

 

 

حضرت آیت الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی صبح امروز در جلسه درس خارج فقه، جنایت بزرگ عربستان سعودی در به شهادت رساندن عالم مؤمن و مظلوم، شیخ نمر باقر النمر را به شدت محکوم کردند و با تأکید بر لزوم احساس مسئولیت دنیا در قبال این جنایت و جنایات مشابه سعودی در یمن و بحرین، خاطرنشان کردند: بدون تردید خون به ناحق ریخته این شهید مظلوم به سرعت اثر خواهد کرد و دست انتقام الهی گریبان سیاستمداران سعودی را خواهد گرفت.

حضرت آیت الله خامنه‌ای گفتند: این عالمِ مظلوم نه مردم را به حرکت مسلحانه تشویق می‌کرد و نه به صورت پنهانی اقدام به توطئه کرده بود، بلکه تنها کار او، انتقاد علنی و امر به معروف و نهی از منکرِ برخاسته از تعصب و غیرت دینی بود.
رهبر انقلاب، شهادت شیخ نمر و ریختن به ناحق خون او را خطای سیاسی دولت سعودی خواندند و افزودند: خداوند متعال از خون بی‌گناه نمی‌گذرد و خون به ناحق ریخته، بسیارسریع دامان سیاستمداران و مجریان این رژیم را خواهد گرفت.

شیخ نمر ، قربانی سیاست های مزوّرانه آل سعود !

ایشان با انتقاد شدید از سکوت مدعیان آزادی، دموکراسی و حقوق بشر و حمایت آنان از رژیم سعودی که خون بی‌گناه را تنها به خاطر انتقاد و اعتراض به زمین‎ می‌ریزد، تأکید کردند: جهان اسلام و همه دنیا باید نسبت به این قضیه احساس مسئولیت کنند.
حضرت آیت الله خامنه‌ای آزار و شکنجه مردم بحرین توسط نظامیان سعودی و تخریب مساجد و خانه‌های آنان و همچنین بیش از 10 ماه بمباران مردم یمن را نمونه‌های دیگری از جنایات رژیم سعودی خواندند و تأکید کردند: کسانی که صادقانه به سرنوشت بشریت و سرنوشت حقوق بشر و عدالت علاقه‌مند هستند، باید این قضایا را دنبال کنند و نباید نسبت به این وضعیت بی‌تفاوت باشند.
رهبر انقلاب همچنین افزودند: یقیناً شهید شیخ نمر مورد تفضل خداوند خواهد بود و بدون شک دست انتقام الهی گریبان ظالمانی را که به جان او تعدّی کردند خواهد گرفت و این همان چیزی است که مایه تسلّی است.

-----------------------------------------------------

دانلود فیلم یبانات رهبر معظم انقلاب 

آینده نگری کلید تصمیمات بزرگ

---

«تدبیر و آینده نگری» از ویژگی های انسان های موفق است. این ویژگی، ضامن شفاف شدن ابهام های آینده است و تصمیمات آتی را رقم می زند.یادمان باشد، هیچ‌کس تمایل ندارد در هنگامی که زمستان فرامی‌رسد، یک ملخ باشد. احتمالاً اکثر شما داستان مورچه و ملخ را شنیده‌اند.

---

افراد دوراندیش در مقایسه با دیگران، تصویری شفاف تر از مسائل، رفتارها، واکنش ها و رویدادها دارند.
آینده نگری تقریباً معادل لفظ "تدبیر" در زبان عربی است. در اصطلاح آینده نگری یعنی گسترش افق دید خود و دیدن پشت پرده مسائل و هم چنین زمانی که شخص در آن است؛ یعنی در زمان حال، آینده را دیدن که نتیجه آن، چاره اندیشی برای رخدادهای احتمالی است. امام علی(علیه السلام) در بیان تعریف دوراندیشی می فرمایند: "الحزم، النظر فی العواقب ومشاورة ذوی العقول: دوراندیشی، نگاه کردن به عاقبت های کار و مشورت کردن با خردمندان است." (غررالحکم و درر الکلم، حدیث 1915)

 

بسیج و آینده پژوهی

بسیج و آینده پژوهی

مقدمه

اولین تصوری که از اصطلاح «آینده پژوهی» در ذهن پدید می آید و خواننده گرامی را به پیش بینی وضع آینده، آینده سازی و آینده پژوهی معطوف می کند. تصور بعدی، اصطلاحاتی نظیر فراسوی، چشم انداز، آرمان خواهی و مطلوبیت است که ارتباط منطقی و گاه بسیار نزدیکی با تصورات اولیه دارد.

پیش بینی وضعیت آینده، کوششی است که از چند دهه قبل تاکنون مورد علاقه دانشمندان رشته های مختلف قرار گرفته است؛ زیرا همه می خواهند بدانند مطلوب چیست و چگونه می‌توان به آن دست یافت ؟ برای همین است که هر کس در زندگی وضعیتی را رسم می‌کند تا در آینده به آن برسد. این نکته هم در زندگی فردی و خانوادگی کاربرد دارد و هم در زندگی اجتماعی و سازمانی مورد توجه افراد یک گروه قرار می گیرد. آینده پژوهی به ما کمک می کند تا تهدیدات و آسیبهای احتمالی آینده را بشناسیم و از آن احتراز کنیم و از فرصتهای پیش رو استقبال و استفاده نمائیم.

بسیج و آینده پژوهی

برای ورود به آیندة بسیج، مناسب است اشاره ای به تکوین و سیر گذشته بسیج شود و از نوع مطالعه روند گرایی به آینده بسیج، نظری داشته باشیم.

نگاه امام خمینی (ره) به بسیج، نگاه آینده سازی است؛ زیرا در دوران ظلمت و سیاهی و در سرزمین غربت و در جمع محدودی از یاران خود ایدة تأسیس بسیج را در اندیشه انقلابی خود مستقر می کند. با ورود به ایران و در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی، بر این مطلب تأکید  می ورزد و در فرصت کوتاه به دست آمده از تهدید عینی، (ورود ناوگان آمریکا به آبهای خلیج  فارس) دستور تشکیل آن را صادر می کند که با اقبال عمومی جوانان روبرومی‌شود.

دهه اول عمر بسیج، دهة تولید فرهنگ و تفکر بسیجی بود که در مدت جنگ هشت ساله تکوین یافت. نبود چشم انداز بسیج در دوره زمانی پس از جنگ که الزاماً می بایست در دوره جنگ پیش بینی می شد، موجب گردید با پذیرش قطعنامه 598 و اعلام آتش بس، فضای روانی – اجتماعی جامعة پس از جنگ، ضرورت بسیج را به خوبی احساس نکند. در نتیجه دوره گذار بسیج، دوره ای طولانی (حدود نیم دهه) را سپری کرد. آینده پژوهی واقع بینانة مقام معظم رهبری باعث شد در نیمه بعدی دهه دوم (73 الی 77)، استراتژی نظامی را رها ساخته و بسیج اجتماعی را به عنوان استراتژی حاکم و مطلوب رواج دهد. (سیرتکوین بسیج، 1381).

با نگاه به گذشتة بسیج، ضرورت آینده پژوهی بسیج روشن می شود. حقیقت این است آنچه در نیمه دوم دهه دوم و نیمه اول دهه سوم در بسیج ایران اتفاق افتاد، رویکرد نظری بسیج را به چالش کشید و با اندیشه ای نو در آستانه قالب دهی به بسیج جدید است.

آینده پژوهی مهدوی

آینده پژوهی مهدوی

توجه و نگاه به آینده و کاوش و کنکاش درباره آن به هر شکل جزء آینده‌ شناسی قرار می‌ گیرد؛ چه این نگاه به نیت درک و فهم آینده باشد؛ چه جهت پیش ‌بینی و تعمیم یافته ‌ها؛ چه برنامه‌ریزی و سیاست ‌گذاری‌ های کلان و جزئی و چه بررسی و شناخت اندیشه ‌ها و دیدگاه‌ ها. اما لزوماً آینده پژوهی ـ به معنای مصطلح آن ـ محسوب نمی ‌شود. مهم ترین رکن«آینده‌پژوهی» درک و شناخت سامان‌ مند آینده و ترسیم و تصویر وضعیت ‌های ممکن و محتمل از آن و حرکت به سمت وضعیت مطلوب و مرجّح است. تصویر و ترسیم بشر از آینده، می ‌تواند متکی بر مؤلّفه‌ ها و انگاره‌ های مختلفی باشد؛ از جمله: حدس‌ ها و گمانه‌ زنی ‌های شخصی؛ پیش ‌بینی بر اساس قراین و شواهد مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی(برای زمان ‌های کو

تاه مدت و بلند مدت)؛ تجربیات تاریخی و الگوها، قوانین و سنّت‌ های مستخرج از تاریخ(عموماً مبتنی بر فلسفه نظری تاریخ)؛ رویکردهای تجربی مبتنی بر قوانین علمی (قوانین علّی و شرط و مشروط)؛ گمانه زنی ‌ها و خیال‌ پردازی ‌های ادبی، هنری، فلسفی و … (نویسندگان رمان‌های آینده‌نگر و«یتوپیا» نویسان و…)؛ آینده‌ نگری براساس ستاره ‌شناسی، اختربینی، طالع‌ بینی و اوضاع کواکب و … (عموماً بر پایه بعضی از الگوهای مکتوب و ثابت نشده)؛ آینده نگاری رمز گرایانه و رمّالانه و شاعرانه (مبتنی بر بعضی از فنون و علوم ابجد گونه و اعداد و … که به علت رمز آلودگی و دو پهلویی جاذبه خاصی دارد)؛ کشف مجهولات آینده براساس ریاضت ‌های روحی و توجهات و نگرش‌ های شهودی و …؛ آینده‌نگری براساس علم غیبی اولیا و صالحان (مکاشفه و شهود و …)؛ آینده‌ سازی براساس طرّاحی و برنامه ‌ریزی نهادها، مؤسسات و گروه‌ های ذی‌نفع(مبتنی بر تحلیل‌ ها و برداشت ‌های دانشمندان، نظریه ‌سازان و تحلیل‌ گران نظام بین ‌الملل)؛ احتمالات و پیش ‌بینی ‌های مدیریتی، صنعتی، زیست محیطی و …(مبتنی بر پیامدشناسی، پیشرفت‌ شناسی، هشدارگری و…)؛ پیش ‌گویی ‌های وحیانی(مبتنی بر کتاب ‌های آسمانی به خصوص قرآن و روایات معصومین). نگاه به آینده، پیشینه‌ای به فراخنای زندگی بشری دارد و«آینده‌نگری» مسیرها، مراحل و گذرگاه‌ های مختلفی را طی کرده و از گمانه ‌زنی، اختر بینی، یتوپیا نویسی، فلسفة نظری تاریخ و … به«آینده‌پژوهی» رسیده است.

چرا آینده‌ پژوهی ؟

چرا آینده‌ پژوهی ؟

دانستن درباره‌ی آینده همواره یکی از بزرگترین آرزوهای بشر بوده است. رمانها، نمایشنامه‌ها و در پی آنها فیلمهای زیادی درباره‌ی آینده و اتفاقات آن نوشته‌اند که نشان‌دهنده‌ی این میل ذاتی در انسان می‌باشند. جالب است بدانید یکی از کسانی که برای اولین بار سراغ آینده و آینده‌پژوهی رفت، اچ جی وِلز، رمان‌نویس مشهور انگلیسی بود که بسیاری از کارهای وی آینه‌ای رو به دنیای آینده هستند. "ماشین زمان"، "جهان آینده"، "جنگ دنیاها"، مرد نامرئی" و بسیاری از آثار دیگر وی همواره منعکس‌کننده‌ی دغدغه‌ی بشر درباره‌ی آنچه اتفاق خواهد افتاد، می‌باشند.
این دغدغه تنها به دنیای داستان‌گویی خلاصه نمی‌شد و ذهن بسیاری از فلاسفه‌ی مشهور نیز با این موضوع درگیری ناگسستنی داشت. برای نمونه کی‌یِر‌کگارد، فیلسوف مشهور دانمارکی قرن بیستم در جایی می‌گوید: زندگی را تنها می‌توان با نگاه به عقب درک کرد اما همیشه باید رو به آینده زندگی کرد. توماس فِرِی، آینده‌پژوه معروف نیز با بیان همین دغدغه، عنوان می‌کند که ما با اطلاعاتی که درباره‌ی گذشته داریم، آینده را می‌سازیم و این یعنی اینکه بسیاری از فرصتها و شانسها را از دست خواهیم داد.
اگر کمی فکر کنیم می‌بینیم که حق با فری است. ما همیشه آینده‌ی خود را با استفاده از اطلاعات گذشته می‌سازیم، اطلاعاتی که با گذشت زمان کارآیی و دقت خود را از دست می‌دهند چون کمتر اطلاعاتی را می‌توان یافت که این ویژگی را داشته باشند که در هر مکان و زمانی قابل استفاده باشند. این حقیقت، متفکرین را به فکر واداشت که به جای وابستگی کامل به گذشته برای دانستن درباره‌ی آینده، سراغ الگوهای جاری بروند و بر اساس آنها و پس از طی مراحل خاصی به پیش‌بینی آینده بپردازند. این فرایند آینده‌پژوهی نام دارد و در دنیای امروز از مباحث بسیار کلیدی و حساس محسوب می‌شود. اهمیت آینده‌پژوهی آنچنان زیاد است که مراکز بسیاری از جمله مرکز آینده‌پژوهی در بریتانیا، فدراسیون آینده‌پژوهی جهانی و دپارتمان آینده‌پژوهی در دانشگاه هاوایی به وجود آمده‌اند تا درباره‌ی آینده زودتر از موعد مقرر آن اطلاع یابند.