پژوهش لرستان

ویژگی های یک پژوهش علمی

مقاله علمی معمولاً در نتیجه پژوهش منطقی، ژرف و متمرکز نظری، عملی یا مختلط، به کوشش یک یا چند نفر در یک موضوع تازه و با رویکردی جدید با جهت دستیابی به نتایجی تازه، تهیه و منتشر می‏گردد.چنین مقاله‏ای در واقع گزارشی است که محقق از یافته ‏های علمی و نتایج اقدامات پژوهشی خود برای استفاده سایر پژوهشگران، متخصصان و علاقه‏مندان به دست می‏دهد.
تهیه گزارش از نتایج مطالعات و پژوهش‏های انجام شده، یکی از مهم‏ترین مراحل پژوهشگری به شمار می‏رود؛ زیرا اگر پژوهشگر نتواند دستاوردهای علمی خود را در اختیار سایر محققان قرار دهد، پژوهش او هر اندازه هم که مهم باشد، به پیشرفت علم کمکی نخواهد کرد؛ چون رشد و گسترش هر عملی از طریق ارائه و به هم پیوستن دانشِ فراهم آمده از سوی فرد فرد اندیشمندان آن علم تحقق می‏یابد.
همان طور که پژوهشگر پیش از اقدام به پژوهش، نیازمند توجه و بررسی یافته ‏های علمی پژوهشگران قبل از خود است تا بتواند یافته‏ های علمی خود را گسترش بخشد، دیگران نیز باید بتوانند به یافته‏ های پژوهشی او دسترسی پیدا کنند و با استفاده از آنها فعالیت‏های علمی خود را سازمان داده، در ترمیم و تکمیل آن بکوشند.
از امتیازهای مهم یک مقاله می‏توان به مختصر و مفید بودن، به‌روز بودن و جامع بودن آن اشاره کرد؛ زیرا محقق می‏تواند حاصل چندین ساله پژوهش خود در یک رساله، پایان‏ نامه، پژوهش، یا حتی یک کتاب را به اختصار در یک مقاله علمی بیان کند تا پژوهشگران دیگر بتوانند با مطالعه آن مقاله از کلیات آن آگاهی یابند و در صورت نیاز بیشتر، به اصل آن تحقیقات مراجعه کنند.

هدفمندی

پژوهش برای حل مسئله‌ای معین و تعریف‌ شده متمرکز است، نه اینکه به گونه‌ای بی‌هدف و بی‌پاسخ برای مسئله‌ای مبهم باشد. محقق تحقیق علمی خود را با هدف و مقصد مشخصی آغاز می‌کند و تأکیدش بر حل مسئله مورد نظر است و تا پایان تحقیق علمی، در جهت هدف گام برمی‌دارد. برای مثال، محققی که به بررسی عوامل مؤثر بر فعالیت پژوهشی اعضای هیئت علمی مراکز تحقیقاتی می‌پردازد و بر شناسایی عوامل عمده و تأثیرگذار بر فعالیت پژوهشی موردهای تحقیق، تأکید می‌کند، تا پایان تحقیق در همین راستا حرکت خواهد کرد.

تکرار پذیری

همواره باید نتایج آزمون فرضیه پس از تکرار تحقیق در موقعیت‌های مشابه تأیید شود و هر چه این امر بیشتر صورت پذیرد (تکرار شود) می‌توان به علمی بودن تحقیق اطمینان بیشتری داشت؛ چراکه فرضیه‌های تحقیق به طور تصادفی تأیید نشده‌اند. بنابراین، می‌توان گفت تکرارپذیری یکی از ویژگی‌های تحقیق علمی به شمار می‌آید.

دقت و اعتماد

به ندرت در تحقیقات علوم اجتماعی می‌توانیم بر پایه یافته‌های تحلیل داده‌ها به نتایج قاطع برسیم؛ زیرا نمی‌توان تمامی عناصر، رویدادها یا جامعه مورد نظر را مطالعه کرد. بنابراین، یافته‌های تحقیق بر نمونه‌ای منتخب از جامعه استوار می‌شود؛ نمونه‌ای که بررسی می‌شود، با در نظر گرفتن تمامی احتمالات، منعکس‌کننده ویژگی‌های دقیق جامعه مورد نظر نیست و خطاهای اندازه‌گیری و سایر مشکلات نیز موجب بروز تعصب و خطا در یافته‌ها هستند، اما با وجود این، محقق در تحقیق علمی سعی می‌کند تا حد امکان یافته‌هایش به حقیقت نزدیک باشد.

دقت به میزان نزدیکی یافته‌ها به حقیقت گفته می‌شود. دقت، منعکس‌کننده میزان صحت نتایج حاصل از نمونه، درباره پدیده‌های موجود در جامعه است و اعتماد به میزان احتمالی اشاره دارد که برآورد پژوهشگر درست باشد. به میزان احتمال فوق که بر اساس درصد نیز بیان می‌شود، سطح اعتماد می‌گویند. معمولاَ سطح اعتماد در تحقیقات، 95% احتمال برآورد صحیح و 5% احتمال خطا در نظر گرفته می‌شود.

دقت و اعتماد از زمینه‌های مهم تحقیق هستند و تنها از طریق طرح نمونه‌برداری مناسب و علمی می‌توان به آن رسید. هر قدر دقت و اعتماد بیشتری داشته باشیم، تحقیق علمی‌تر و نتایج مفیدتر خواهد بود.

تعمیم‌پذیری

عبارت از میزان قابلیت کاربرد یافته‌های تحقیق انجام شده، از یک وضعیت به وضعیت‌های دیگر است. بدیهی است هر قدر دامنه کاربرد نتایج به دست آمده از یک تحقیق گسترده‌تر باشد، این تحقیق برای استفاده‌کننده آن مفیدتر است. برای تعمیم‌پذیری بیشتر، نمونه مورد تحقیق باید به گونه‌ای منطقی، تهیه و شماری از سایر جزئیات دقیق در روش‌های گردآوری داده‌ها نیز در نظر گرفته شود.

افزایشی بودن

محقق در تحقیق به دنبال گردآوری اطلاعات جدید یا به کار بردن اطلاعات موجود از منابع دست اول برای کشف حقیقت و دانش است. بنابراین، سازمان‌دهی دوباره یا بیان مجدد محض آنچه قبلاً داشته و شناخته یا نوشته شده است، تحقیق نیست، بلکه ارزشی در حد یادگیری دارد؛ زیرا به آنچه قبلاً دانسته و شناخته شده است، دانشی اضافه نمی‌شود.

تجربی بودن یا آزمون‌پذیری

یکی از خصوصیات بارز تحقیق علمی، امکان آزمایش علمی و عینی فرض‌های ذهنی و مطرح شده است. در طرح تحقیق، محقق ابزارهای اندازه‌گیری کمّی و دقیق‌ترین شکل توصیف را به کار می‌برد. هنگامی که این امر ممکن یا مناسب نباشد، توصیف‌های کیفی یا غیر کمّی را در مشاهدات به کار می‌بندد. پژوهشگران روش‌های معتبر گردآوری اطلاعات را طراحی می‌کنند و هرگاه امکان داشته باشد، وسایل و ابزارهای مکانیکی یا الکترونیکی یا وسایل سنجش روایی را برای تأیید مشاهده، توصیف و تحلیل داده‌ها به کار می‌برند.

 صبرطلبی

از خصایص تحقیق داشتن شکیبایی و نداشتن شتاب در کارهاست. چشم‌انداز نتایج تحقیق به ندرت روشن است و پژوهشگرانی که برای یافتن جواب سؤال‌ها با جدیت تلاش می‌کنند، باید منتظر ناامیدی‌ها و سرخوردگی‌ها نیز باشند.

شهامت‌طلبی

گاهی اوقات محقق در فرآیند تحقیق باید شهامت داشته باشد. این امر به خصوص در مرحله اعلام نتایج مطرح می‌شود. محققان جدید که در زمینه‌هایی مانند وراثت، رفتار جنسی و حتی فعالیت‌های تجاری تحقیق کرده‌اند، انتقادهای شدید کسانی را برانگیخته‌اند که عقاید، تجارب شخصی و مشاهداتشان با برخی از نتایج این تحقیقات در تضاد بوده است و همیشه همگان نتایج حاصل از تحقیق را نمی‌پذیرند و مخالفت‌هایی را در پی دارد.

مسئله‌مداری

تحقیق به حل مسئله معطوف بوده و هدف نهایی آن پیدا کردن روابط علیت میان متغیرهاست. هر چند که پژوهشگران اغلب به دلیل شواهد کافی برای ایجاد یک رابطه علت و معلولی، ناگزیر به کشف رابطه‌ای سیستماتیک می‌پردازند که می‌تواند مفید واقع شود.

 نظریه‌پردازی

یکی از اهداف اصلی تحقیق، وضع قوانین کلی، اصول یا نظریه‌هایی است که در پیش‌بینی و تبیین رویدادها مؤثرند. معمولاً تحقیق از موضوع‌ها، گروه‌ها یا موقعیت‌های خاص بررسی شده، فراتر می‌رود و خصایص جامعه مورد نظر را از روی نمونه مشاهده شده، استنباط می‌کند.

تخصص‌ ورزی

تحقیق به تخصص نیاز دارد. محقق می‌داند درباره مسئله مورد نظر چه مطالبی شناخته شده و دیگران آن را چگونه کشف کرده‌اند. او باید منابع و مطالب وابسته و نزدیک به موضوع تحقیق را به خوبی مطالعه کند و مهارت‌های فنی لازم برای درک و تجزیه و تحلیل داده‌های گردآوری شده را بداند.

منبع: موسسه آذرگان